ตำราดูลักษณะผู้หญิง ต้นฉบับเป็นเอกสารใบลานของวัดหนองสร้อย อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน ซึ่งสถาบันวิจัยสังคมยืมมาถ่าย ไมโครฟิล์มเก็บไว้ในคลังข้อมูลของงานวิจัยล้านนาคดีศึกษา สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ รหัสไมโครฟิล์ม 80.050.11.065-066 ม้วนพิเศษ 7 โดยมีเนื้อหา ดังนี้ (ในวงเล็บเป็นคำอธิบายภาษาพื้นเมือง เพื่อให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น : ผู้แปล)
ทีนี้จักกล่าวลักษณะผู้หญิงก่อนแล
- ญิงใดคอเป็นป่านป้อง ดี เท่าดูแควนผัวสะน่อยแล
(หญิงใดมีลำคอเป็นปล้อง เป็นลักษณะที่ดี แต่มักดูถูกสามีบ้างเล็กน้อย)
- ญิงใดหน้าผากเป็นสุนักข์นั้น รอมเข้าของดี
(หญิงใดมีหน้าผากคล้ายหน้าผากสุนัข เป็นคนเก็บหอมรอมริบสมบัติข้าวของดีแล)
- ญิงใดไฝยังคาง ดี มียังคอกล้ำซ้าย ดีนัก
(หญิงใดมีไฝที่คาง หรือมีใฝที่ลำคอด้านซ้าย ดียิ่งนักแล)
- ญิงใดจารจาดั่งนกแขกเต้า มีสมบัติแล
(หญิงใดพูดจาคล้ายนกแขกเต้า เป็นคนมั่งมีทรัพย์สมบัติ)
- ญิงใด แม่ใหญ่ แอวกลม แม่นเกิดในกระกูลผู้น้อย ก็ยังจักได้เป็นใหญ่ เมียนายช้างแล
(หญิงใดมีมารดารูปร่างสูงใหญ่ เอวกลม ถึงจะเกิดในตระกูลผู้น้อยต้อยต่ำ ก็จะได้เป็นใหญ่ ได้เป็นภรรยานายช้างในวัง)
- ญิงใดผมรีรุง เส้นแลบเกลี้ยง เป็นเมียผู้ใด รักนักแล
(หญิงใดเส้นผมเล็ก เกลี้ยงเกลา เป็นภรรยาผู้ใด สามีรักมากนักแล)
- ญิงใดมีลายมือขอดดังหอยสังข์แลกลีบดอกบัว ผู้ญิงก็ดี ผู้ชายก็ดี จักได้เป็นใหญ่ สองพัน ประหมานเช่น ผู้นั้นรักชู้กว่าผัวแล
(หญิงและชายใดมีลายมือคลายหอยสังข์ และกลีบบัว จะได้ดีมีศักดิ์ใหญ่ แต่จะรักชู้มากกว่าภรรยา / สามีของตน)
- ญิงใดผมลงหน้าผาก แพ้ผัว
(หญิงใดมีผมปรกหน้าผาก จะแพ้ผัว คือสามีจะตายไปก่อน)
- ญิงใดย่างไปสูงต่ำ คันอยู่เรือนใด วายเรือนนั้นแล
(หญิงใดเวลาเดินไป ก้าวเท้าสูงและต่ำ ถ้าอยู่บ้านเรือนไหน ก็วอดวายที่นั่น)
- ญิงใดมีขนแก่แข็งดังผู้ชาย แม่นลูกท้าวพระยา ก็จักได้ขอท่านกินแล ผัวมี 3 คน จิ่งจักหมั้นแล
(หญิงใดมีขนตามร่างกาย แก่และแข็งคล้ายขนของผู้ชาย ถึงจะเป็นลูกท้าวพระยาก็จะต้องขอผู้อื่นกิน ต่อเมื่อมีสามี 3
คนจึงจะมั่นคง)
- ญิงใดใคร่หัวเสียงดังบ่ม่วน ลักขณะผู้ถ่อย
(หญิงใดเวลาหัวเราะมีเสียงดัง แต่ไม่ไพเราะ เป็นลักษณะของผู้ถ่อย)
- ญิงใดฟันหน้าซี่หน้อย ลักขณะผู้ถ่อย
(หญิงใดมีฟันหน้าซี่เล็ก เป็นลักษณะของผู้ถ่อย)
- ญิงใดแย้มแล้วจิ่งเจียรจา เพิงใจคนทั้งหลายนักแล
(หญิงใดยิ้มแล้วจึงค่อยพูด เป็นที่ถูกใจคนทั้งหลายยิ่งนัก)
- ญิงใดย่างไปหัวคลอน มักมีชู้ ย่อมหื้อผัวเข้าอำนาจแล
(หญิงใดเวลาเดิน ศีรษะส่ายไปมา มักมีชู้ และบังคับให้สามีอยู่ใต้อำนาจ)
- ญิงใดย่างไป ลากตีนซ้ายก่อน ดี มีสมบัติแล
(หญิงใดเวลาเดิน ลากเท้าซ้ายไปก่อน เป็นคนมีทรัพย์สมบัติ)
- ญิงใด ( ย่างไป) ลากตีนขวาก่อน ลักขณะผีเสื้อแล
(หญิงใดเวลาเดิน ลากเท้าขวาไปก่อน เป็นลักษณะของผีเสื้อ คือผีจำพวกหนึ่ง)
- ญิงใดริมปากบาง ผัวรักนักแล
(หญิงใดริมฝีปากบาง สามีรักมากนักแล)
- ญิงใดดำแดง ใหญ่ ผู้นั้นผัวรักนัก
(หญิงใดรูปร่างดำแดง สูงใหญ่ ผู้นั้นสามีรักมากนักแล)
- ญิงใดหัวใหญ่ ผู้นั้นมีจิตใจซื่อแก่ผัวตนนักแล
(หญิงใดศีรษะใหญ่ ผู้นั้นเป็นคนมีจิตใจซื่อสัตย์ต่อสามีของตนมากนัก)
- ญิงใด หน้าใหญ่ แลตัวหน้อย ผู้นั้นบ่รู้เหล้นชู้จากผัวแล
(หญิงใดใบหน้าใหญ่ แต่ร่างกายเล็ก ผู้นั้น ไม่มีชู้)
- ญิงใดหัวดังหัวช้าง ผู้นั้นมีศรีนักแล
(หญิงใดมีศีรษะคล้ายหัวช้าง ผู้นั้นเป็นคนมีสง่าราศีมาก)
- ญิงใดฝ่าตีน ฝ่ามือแดง ผู้นั้นควรค่าร้อยคำ
(หญิงใดฝ่าเท้าและฝ่ามือแดง ผู้นั้นมีค่าหนึ่งร้อยทองคำ)
- ญิงใดเมื่อลุกไปไหน ไปอื่น จิ่งไปจารจาดั่งอั้น ดีนักแล
(หญิงใดเมื่อลุกไปที่อื่นก่อน แล้วจึงกลับมาเจรจา เป็นลักษณะที่ดีมากนัก)
- ญิงใดผมรีดั่งอั้น คันว่าไครหลังยังเที่ยงเกล้า แรงหลายนัก ผัวรักแล
(หญิงใดเส้นผมเล็ก เมื่อยาวถึงหลังจึงเกล้ามวย เป็นคนแข็งแรง สามีรักมากนัก)
- ญิงใดอกใหญ่ ท้องน้อย มีลูกมักตายแล
(หญิงใดหน้าอกใหญ่ แต่ท้องเล็ก มีลูกแล้วลูกมักเสียชีวิต)
- ญิงใดฝ่าตีนใหญ่ แดง ผัวมักตายก่อน
(หญิงใดฝ่าเท้าใหญ่ และมีสีแดง สามีมักตายก่อน)
- ญิงใดฝ่าตีนหน้อย บ่มักแอ่วเรือนท่านแล
(หญิงใดฝ่าเท้าเล็ก เป็นคนไม่ชอบไปเที่ยวบ้านคนอื่น)
- ญิงใดตาหน้อย มักเหิงผัวนักแล
(หญิงใดตาเล็ก มักหึงหวงสามีมากนัก)
- ญิงใดริมปากเส้า เลี้ยงลูกมักตาย
(หญิงใดริมฝีปากดำคล้ำ เลี้ยงลูกไม่ดี ลูกมักตาย)
- ญิงใดมีปานในหูแลหน้า เทียรย่อมเป็นที่ปูชา
(หญิงใดมีปานในหูและใบหน้า ย่อมเป็นที่เคารพบูชาของสามี)
- ญิงใดริมปากเบื้องบนเป็นดั่งก้อนเลือด ผู้นั้นทุกข์นักแล
(หญิงใดริมฝีปากบนมีสีแดงคล้ายก้อนเลือด ผู้นั้นทุกข์ยากลำบากมากนัก)
- ญิงใดอกใหญ่นัก มันมักเหล้นชู้จากผัวแล
(หญิงใดหน้าอกใหญ่ มักคบชู้สู่ชาย)
- ญิงใดพีท้องน้อย ผู้นั้นมักถ่อย
(หญิงใดท้องน้อยสวด ผู้นั้นมักเป็นคนถ่อย)
- ญิงใดก้มหน้าแล้วจิ่งเจรจา มันบ่รักผัวเท่ารักชู้แล
(หญิงใดก้มหน้าก่อน แล้วจึงเจรจา เป็นคนรักชู้มากกว่าสามี)
- ญิงใดขนรีหนา มันมักฆ่าผัวเสียแล
(หญิงใดมีขนยาวหนา มักฆ่าสามีของตนแล)
- ญิงใดเสียงดั่งกา มีหัวเข่าดั่งกา คอก็ยาว ริมปากก็ใหญ่ มหาโทษแล
(หญิงใดคอยาว ริมฝีปากใหญ่ มีเสียงและหัวเข่าคล้ายอีกา เป็นลักษณะที่ให้โทษแล)
- ญิงใดแค่งใหญ่ บ่เป็นร้าง ก็หม้ายแล
(หญิงใดมีแข้งใหญ่ หากไม่เป็นแม่ร้าง ก็เป็นแม่ม่าย)
- ญิงใดขนโยนีดำรี ผู้นั้นรักผัวนักแล
(หญิงใดมีขนโยนีสีดำ และยาวรี ผู้นั้นสามีรักมากนัก)
- ญิงใดปลายมือเถียวชะหลอ ผู้นั้นเป็นนางพระยาแล
(หญิงใดมีปลายมือเรียวเล็ก ผู้นั้นเป็นนางพระยา)
- ญิงใดฝ่ามือกลม จารจาเสียงอ่อน รักผัวนักแล
(หญิงใดฝ่ามือกลม เวลาเจรจามีเสียงอ่อนหวาน สามีรักมากนัก)
- ญิงใดไป ลากตีนขวา ลุกผีเสื้อมาเกิดแล
(หญิงใด เวลาเดิน ลากเท้าขวา ตายจากผีเสื้อ (ผีชนิดหนึ่ง) มาเกิดเป็นคน)
- ญิงใดขาน้อย มันมักเอาลึงค์ได้นัก
(หญิงใดมีขาเล็ก เป็นคนชอบมีเพศสัมพันธ์ มักมากในกาม)
- ญิงใดขาแดง คิงแดง ผู้นั้นเยียะดีนักแล
(หญิงใดมีขาแดง รูปร่างแดง เหมาะแก่การมีเพศสัมพันธ์ด้วย)
- ญิงใดขาว ใหญ่ เยียะบ่ดี
(หญิงใดผิวขาว รูปร่างใหญ่ ไม่เหมาะแก่การมีเพศสัมพันธ์ด้วย)
- ญิงใดต่ำ แอวกลม เยียะดีนักแล
(หญิงใดรูปร่างเตี้ย เอวกลม เหมาะแก่การมีเพศสัมพันธ์ด้วย)
- ญิงใดเมื่อลึงค์เข้าโยนี เยียะดั่งจักขาดใจตายนั้น บ่ดี
(หญิงใดเวลามีเพศสัมพันธ์ ทำกริยาคล้ายกับจะขาดใจตายนั้น ไม่ดี)
- ญิงใดมีหมอยแต่รูอันนั้น แพ้ผัวนักแล
(หญิงใดมีขนเพชรเฉพาะบริเวณรู แพ้ผัว คือสามีตายก่อน)
- ญิงใดบ่มีหมอยสักเส้น ผู้นั้นทุกข์นัก แต่น้อยเถิงเถ้า
(หญิงใดไม่มีขนเพชรแม้แต่เส้นเดียว เป็นคนทุกข์ยากตั้งแต่เล็กจนถึงชรา)
- ญิงใดลุกเป็นลม อย่าเอาเป็นเมีย บ่ดี ยินเหม็นสาบ เป็นดั่งกา บ่ดี ลักขณะผู้ถ่อย
(หญิงใดลุกนั่งรวดเร็วปานลม ไม่ควรเอาเป็นเมีย ร่างกายเหม็นสาบ เป็นลักษณะผู้ถ่อย)
- ญิงใดเจียรจาเสียงน้อยใหญ่ ผู้นั้นมักเล่าขวัญผัวนัก
(หญิงใดเจรจาเสียงน้อยเสียงใหญ่ ผู้นั้นมักเล่าขวัญนินทาสามี)
