รื้อวัง สร้างคุก ในอาณาจักรล้านนา ภาพประกอบ เรือนจำ เชียงใหม่
เวียงแก้ว หรือ วังเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ คือสถานที่พำนักอาศัยและเป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรล้านนาในหลายพระองค์ สร้างนับตั้งแต่รัชกาลพญามังราย โดยพื้นที่เวียงแก้วนี้ หรือพระราชวังเจ้าเชียงใหม่มีความสำคัญเพราะเป็นพื้นที่ที่กษัตริย์ล้านนาประทับได้เพียงเท่านั้น ถือเป็นเขตศักดิ์สิทธิ์มาแต่โบราณ ภายในเวียงแก้วประกอบไปด้วยหมู่ราชมณเฑียรมากมาย หลายอาคาร เช่น “คุ้มหลวง” หรือ “หอคำ” ซึ่งกษัตริย์แห่งราชวงศ์มังรายทุกพระองค์ทรงประทับอยู่ที่นี่อย่างต่อเนื่อง
ต่อมาเมื่อสยามหรือรัฐบาลกรุงเทพฯสามารถเข้าปกครองอาณาจักรล้านนาได้สำเร็จและผนวกล้านนาให้มาอยู่ภายใต้อิทธิพลกรุงเทพฯได้แล้ว เวียงแก้วจึงรกร้าง เจ้าผู้ครองนครก็ย้ายที่ประทับออกจากเวียงแก้วไปหลายพระองค์ นอกจากนี้มีการรื้อคุ้มเจ้าหลวงหรือหอคำของอาณาจักรล้านนาหลายแห่ง
ท้ายที่สุดก็ได้มีการโอนพื้นที่เวียงแก้วที่ทรุดโทรมให้กับรัฐบาลกรุงเทพฯ และรัฐบาลกลางได้ใช้พื้นที่นั้นเป็นพื้นที่ส่วนราชการ โดยได้ทำการนำพื้นที่เวียงแก้วมาสร้างเป็นเรือนจำประจำมณฑลพายัพ หรือเรียกว่า คอกหลวง ตามคำแนะนำของเจ้าพระยาสุรสีห์วิสิษฐศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร) ข้าหลวงใหญ่มณฑลพายัพ ต่อมาเรืิอนจำได้เปลี่ยนชื่อเป็นเรือนจำกลางเชียงใหม่ และทัณฑสถานหญิงจังหวัดเชียงใหม่ตามลำดับ
จนถึงปี 2529 มีการคัดค้านจากชาวเชียงใหม่่ให้มีการย้ายเรือนจำออกไปจากเขตพื้นที่โบราณเวียงแก้ว เพราะถือเป็นการนำสิ่งไม่ดีมาอยู่ในเขตวังหลวงของเมือง (การนำนักโทษมาคุมขังในเขตวังที่ประทับกษัตริย์ล้านนา ถือว่าเป็นสิ่งที่ชาวเชียงใหม่เชื่อว่าเป็นอัปมงคลแก่เมืองเชียงใหม่)กระทั่งปี 2555 จึงเริ่มมีการย้ายเรือนจำออกไป และปี2559 จึงเริ่มรื้อถอนเรือนจำออกจากพื้นที่เวียงแก้วได้ในที่สุด
การรื้อหอคำ หรือคุ้มที่อยู่ของเจ้าเมืองหรือกษัตริย์เมืองเหนือในหลายเมืิองของอาณาจักรล้านนา บางที่นั้นรื้อลงแล้วสร้างเป็นศาลากลางส่วนราชการ เช่นที่จ.น่านและจ.แพร่ แต่ในหลายเมืองกลับพบว่ามีการสร้าง “คุก” หรือ เรือนจำ" (หรือ “คอก”ในภาษาเหนือ)ทับลงบนหอคำหรือที่อยู่ของเจ้าเมืองนั้น ๆ ซึ่งเมื่อพิจารณาแล้ว พบว่านอกจากเชียงใหม่ ยังมีที่จ.ลำปางเช่นกัน ส่วนที่จ.ลำพูนแม้ว่าไม่มีการสร้างคุกทับ “คุ้มหลวง” แต่ ทำการสร้างคุกอยู่ตรงข้ามกับพระบรมธาตุหริภุญชัย และทำการรื้อ “วัดแสนข้าวห่อ"แล้วสร้างคุกเพื่อขังนักโทษแทน โดยเรือนจำกลางจังหวัดลำพูนอยู่ตรงข้ามวัดพระธาตุหริภุญชัย ภายหลังจึงมีการรื้อเรือนจำดังกล่าวออกไป
ภาพ : เรือนจำเชียงใหม่ ซึ่งเดิมเคยเป็นพื้นที่เขตพระราชฐานของเจ้าผู้ครองอาณาจักรล้านนา หรือเป็นวังของกษัตริยล้านนา ต่อมาได้รื้ออาคารที่ทรุดโทรมของเวียงแก้วลงแล้วสร้างเรือนจำแทน ขอบคุณภาพจากเว็บไซต์ศิลปวัฒนธรรม สำนักพิมพ์มติชน
